5.9.7 Placebo & Nocebo

Κατανόηση των Φαινομένων Placebo και Nocebo

Στον τομέα της ψυχολογίας, τα φαινόμενα placebo και nocebo είναι ισχυρά παραδείγματα που αναδεικνύουν τη βαθιά σύνδεση μεταξύ του νου και του σώματος. Αυτά τα φαινόμενα αποκαλύπτουν πώς οι προσδοκίες, οι πεποιθήσεις και οι αντιλήψεις μας μπορούν να επηρεάσουν τη σωματική και ψυχική μας υγεία. 

Το Φαινόμενο Placebo: Θεραπεία Μέσω της Πίστης

Το φαινόμενο placebo συμβαίνει όταν κάποιος βιώνει πραγματική βελτίωση των συμπτωμάτων του μετά από τη λήψη μιας θεραπείας που δεν έχει καμία πραγματική θεραπευτική αξία. Αυτό το φαινόμενο υπογραμμίζει τη δύναμη των θετικών προσδοκιών και την ικανότητα του νου να επηρεάζει τη σωματική υγεία. Τα placebos μπορούν να πάρουν διάφορες μορφές, όπως χάπια ζάχαρης, ενέσεις φυσιολογικού ορού ή ακόμη και ψεύτικες χειρουργικές επεμβάσεις, αλλά το κοινό τους χαρακτηριστικό είναι ότι δεν περιέχουν ενεργά ιατρικά συστατικά (Finniss et al., 2010).

Υπάρχουν διάφοροι ψυχολογικοί μηχανισμοί που εξηγούν το φαινόμενο placebo:

1. Προσδοκία και Εξοικείωση: Όταν οι άνθρωποι περιμένουν να αισθανθούν καλύτερα, ο εγκέφαλός τους μπορεί να απελευθερώσει ενδορφίνες και άλλες φυσικές χημικές ουσίες που μιμούνται τα αποτελέσματα των πραγματικών θεραπειών. Η εξοικείωση, όπου το σώμα μαθαίνει να αντιδρά σε ένα ερέθισμα με βάση προηγούμενες εμπειρίες, παίζει επίσης σημαντικό ρόλο. Για παράδειγμα, αν κάποιος συσχετίζει τη λήψη ενός χαπιού με ανακούφιση από τον πόνο, η λήψη ενός placebo χαπιού μπορεί να προκαλέσει την ίδια αντίδραση (Price, Finniss, & Benedetti, 2008).
2. Ψυχολογική Εμπλοκή: Η συμμετοχή στη διαδικασία της θεραπείας μπορεί να ενισχύσει την πίστη του ατόμου στην αποτελεσματικότητα της παρέμβασης. Το θεραπευτικό περιβάλλον, η συμπεριφορά του επαγγελματία υγείας και η πράξη της λήψης της θεραπείας συμβάλλουν σε αυτή την εμπλοκή (Kaptchuk et al., 2008).
3. Νευροβιολογικά Μονοπάτια: Έρευνες έχουν δείξει ότι τα placebos μπορούν να ενεργοποιήσουν περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονται στην αντίληψη του πόνου, την αντίδραση στο στρες και τη συναισθηματική ρύθμιση. Αυτή η ενεργοποίηση μπορεί να οδηγήσει σε μετρήσιμες αλλαγές στη δραστηριότητα του εγκεφάλου, υπογραμμίζοντας την πραγματική και απτή επίδραση του φαινομένου placebo (Wager & Atlas, 2015).

Το Φαινόμενο Nocebo: Η Σκοτεινή Πλευρά των Προσδοκιών

Αντίθετα, το φαινόμενο nocebo συμβαίνει όταν οι αρνητικές προσδοκίες και οι πεποιθήσεις οδηγούν σε αρνητικά αποτελέσματα. Όπως ο νους μπορεί να συμβάλλει στη θεραπεία, μπορεί επίσης να επιδεινώσει τα συμπτώματα και να δημιουργήσει νέα προβλήματα. Το φαινόμενο nocebo μπορεί να εκδηλωθεί ως αυξημένος πόνος, άγχος, ναυτία ή άλλα αρνητικά συμπτώματα μετά από τη λήψη μιας αδρανούς θεραπείας (Colloca & Miller, 2011).

Βασικοί παράγοντες που συμβάλλουν στο φαινόμενο nocebo περιλαμβάνουν:

1. Αρνητικές Προσδοκίες: Όταν οι άνθρωποι περιμένουν αρνητικές επιπτώσεις, τα επίπεδα άγχους και στρες τους μπορούν να αυξηθούν, οδηγώντας στην πραγματική εμπειρία αυτών των συμπτωμάτων. Αυτή η προσδοκία μπορεί να προέρχεται από προηγούμενες αρνητικές εμπειρίες, την υποβλητική γλώσσα των επαγγελματιών υγείας ή πολιτιστικές πεποιθήσεις (Benedetti et al., 2007).
2. Άγχος και Στρες: Η αναμονή αρνητικών αποτελεσμάτων μπορεί να προκαλέσει την αντίδραση του σώματος στο στρες, απελευθερώνοντας κορτιζόλη και άλλες ορμόνες του στρες. Αυτές οι χημικές ουσίες μπορούν να προκαλέσουν διάφορα σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκεφάλους, γαστρεντερικά προβλήματα και μυϊκή ένταση (Benson & Friedman, 1996).
3. Λανθασμένη Ερμηνεία των Συμπτωμάτων: Οι άνθρωποι μπορεί να ερμηνεύσουν λανθασμένα φυσιολογικές σωματικές αισθήσεις ως σημάδια ασθένειας ή παρενέργειες, ειδικά όταν έχουν προκαταληφθεί με αρνητικές πληροφορίες. Αυτή η λανθασμένη ερμηνεία μπορεί να διαιωνίσει έναν κύκλο άγχους και επιδείνωσης των συμπτωμάτων (Petrie & Rief, 2019).

Κλινικές Επιπτώσεις και Ηθικές Σκέψεις

Για τους ψυχολόγους και άλλους επαγγελματίες υγείας, η κατανόηση των φαινομένων placebo και nocebo είναι κρίσιμη στην κλινική πρακτική. Αυτά τα φαινόμενα αναδεικνύουν τη σημασία της επικοινωνίας, της ψυχοεκπαίδευσης των θεραπευώμενων και της θεραπευτικής σχέσης. Εδώ είναι μερικές πρακτικές εφαρμογές:

1. Ενίσχυση Θετικών Αποτελεσμάτων: Με τη δημιουργία ενός θετικού θεραπευτικού περιβάλλοντος και τον καθορισμό ρεαλιστικών αλλά αισιόδοξων προσδοκιών, οι ψυχολόγοι μπορούν να αξιοποιήσουν το φαινόμενο placebo για να ενισχύσουν τα θεραπευτικά αποτελέσματα. Η ενθάρρυνση των θεραπευώμενων να πιστεύουν στην ικανότητά τους για βελτίωση μπορεί να ενεργοποιήσει τους εσωτερικούς πόρους τους για θεραπεία (Di Blasi et al., 2001).
2. Μείωση Αρνητικών Αποτελεσμάτων: Για να μειωθεί το φαινόμενο nocebo, είναι σημαντικό να παρέχεται ισορροπημένη πληροφόρηση σχετικά με τις πιθανές παρενέργειες χωρίς να προκαλείται υπερβολικός φόβος. Η διαβεβαίωση, η υποστηρικτική επικοινωνία και η αντιμετώπιση των ανησυχιών των ασθενών μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση του άγχους και να αποτρέψουν τις αρνητικές προσδοκίες από το να γίνουν αυτοεκπληρούμενες προφητείες (Faasse & Petrie, 2013).
3. Ηθική Χρήση των Placebos: Αν και τα placebos μπορούν να είναι ισχυρά εργαλεία, η χρήση τους στην κλινική πρακτική πρέπει να είναι ηθική. Η ενημερωμένη συγκατάθεση και η διαφάνεια είναι υψίστης σημασίας. Τα άτομα πρέπει να γνωρίζουν τη φύση της θεραπείας και να μην εξαπατώνται. Ο στόχος είναι να ενδυναμωθούν μέσω της γνώσης και των θετικών προσδοκιών, και όχι να εκμεταλλευτούν την εμπιστοσύνη τους (Brody, 2018).

Συμπέρασμα

Τα φαινόμενα placebo και nocebo είναι εντυπωσιακά παραδείγματα του πώς ο νους μας μπορεί να διαμορφώσει την υγεία μας. Η κατανόηση αυτών των φαινομένων παρέχει πολύτιμες γνώσεις για τη σύνδεση νου-σώματος και αναδεικνύει τη σημασία της καλλιέργειας θετικών θεραπευτικών σχέσεων. 

Αφουξενίδου Ελένη, 

(Ψυχολόγος, MS συμβουλευτική ψυχολογία και ψυχοθεραπεία, Συστημική προσέγγιση)

Αναφορές

• Benedetti, F., Lanotte, M., Lopiano, L., & Colloca, L. (2007). When words are painful: Unraveling the mechanisms of the nocebo effect. Neuroscience, 147(2), 260-271.
• Benson, H., & Friedman, R. (1996). Harnessing the power of the placebo effect and renaming it “remembered wellness”. Annual Review of Medicine, 47, 193-199.
• Brody, H. (2018). The ethics of using placebos in clinical practice. Journal of General Internal Medicine, 33(1), 10-11.
• Colloca, L., & Miller, F. G. (2011). The nocebo effect and its relevance for clinical practice. Psychosomatic Medicine, 73(7), 598-603.
• Di Blasi, Z., Harkness, E., Ernst, E., Georgiou, A., & Kleijnen, J. (2001). Influence of context effects on health outcomes: A systematic review. The Lancet, 357(9258), 757-762.
• Faasse, K., & Petrie, K. J. (2013). The nocebo effect: Patient expectations and medication side effects. Postgraduate Medical Journal, 89(1055), 540-546.
• Finniss, D. G., Kaptchuk, T. J., Miller, F., & Benedetti, F. (2010). Biological, clinical, and ethical advances of placebo effects. The Lancet, 375(9715), 686-695.
• Kaptchuk, T. J., Kelley, J. M., Conboy, L. A., Davis, R. B., Kerr, C. E., Jacobson, E. E., … & Lembo, A. J. (2008). Components of placebo effect: Randomised controlled trial in patients with irritable bowel syndrome. BMJ, 336(7651), 999-1003.
• Petrie, K. J., & Rief, W. (2019). Psychobiological mechanisms of placebo and nocebo effects: Pathways to improve treatments and reduce side effects. Annual Review of Psychology, 70, 599-625.
• Price, D. D., Finniss, D. G., & Benedetti, F. (2008). A comprehensive review of the placebo effect: Recent advances and current thought. Annual Review of Psychology, 59, 565-590.

Wager, T. D., & Atlas, L. Y. (2015). The neuroscience of placebo effects: Connecting context, learning and health. Nature Reviews Neuroscience, 16(7), 403-418.