Ας δούμε ένα παράδειγμα που περιλαμβάνει τη Μαρία με φυσιολογική έκπληξη και τον Γιώργο με παθολογική αντίδραση έκπληξης (Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες – PTSD) στο ίδιο συμβάν:
Συμβάν:
Η Μαρία και ο Γιώργος παρακολουθούν μια ταινία θρίλερ με πολλές ξαφνικές σκηνές και ηχητικά εφέ.
Η Μαρία (Φυσιολογική Έκπληξη):
- Αντίδραση: Σε μια ξαφνική τρομακτική σκηνή, πετάγεται από το κάθισμα και νιώθει ένταση για λίγα δευτερόλεπτα.
- Σκέψεις: “Αυτή η σκηνή ήταν τρομακτική, αλλά ήταν αναμενόμενο σε μια ταινία θρίλερ!”
- Συμπεριφορά: Γελάει με την αντίδρασή της ή σχολιάζει τη σκηνή με τους φίλους της.
- Διάρκεια: Η ένταση φεύγει αμέσως και απολαμβάνει την υπόλοιπη ταινία.
Συμπέρασμα: Η έκπληξη της Μαρίας είναι φυσιολογική, αναμενόμενη και περιορισμένη στη συγκεκριμένη κατάσταση, αποτελώντας φυσική αντίδραση σε ένα ξαφνικό ερέθισμα.
Ο Γιώργος (Παθολογική Αντίδραση – PTSD):
- Αντίδραση: Ο Γιώργος έχει διαγνωστεί με Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD) λόγω προηγούμενης εμπειρίας βίας.
- Σκέψεις: “Κινδυνεύω! Κάτι κακό θα συμβεί!” Οι σκηνές της ταινίας πυροδοτούν έντονες αναμνήσεις από το τραύμα του.
- Συμπεριφορά: Πετάγεται από το κάθισμα σε κατάσταση πανικού, μπορεί να αρχίσει να τρέμει, να φωνάξει ή να βγει τρέχοντας από την αίθουσα.
- Συμπτώματα: Έχει ταχυκαρδία, ιδρώνει έντονα, τρέμει και μπορεί να βιώσει μια πλήρη κρίση πανικού ή να “παγώσει” ανίκανος να κινηθεί.
Συμπέρασμα: Η αντίδραση του Γιώργου είναι παθολογική, υπερβολική και παρατεταμένη, προκαλώντας του σοβαρό ψυχικό και σωματικό άγχος, επηρεάζοντας την καθημερινότητά του. Χρειάζεται θεραπευτική παρέμβαση για να αντιμετωπίσει τα τραυματικά του ερεθίσματα.
Κεντρική Διαφορά:
- Φυσιολογική Έκπληξη (Μαρία): Είναι παροδική, φυσική και αναμενόμενη, περιορισμένη στην τρέχουσα εμπειρία.
- Παθολογική Έκπληξη (Γιώργος): Είναι έντονη, ανεξέλεγκτη και συνδέεται με τραυματικά βιώματα, με έντονες ψυχικές και σωματικές αντιδράσεις που απαιτούν ψυχολογική υποστήριξη.
Ας δούμε ένα παράδειγμα που περιλαμβάνει τη Μαρία με φυσιολογική αντίδραση έκπληξης και τον Γιώργο με παθολογική αντίδραση σε τραυματική ανάμνηση (PTSD), χρησιμοποιώντας μια σκηνή από μια ταινία με αίμα:
Συμβάν:
Η Μαρία και ο Γιώργος παρακολουθούν μια ταινία δράσης όπου υπάρχει μια έντονη σκηνή μάχης με πολύ αίμα.
Η Μαρία (Φυσιολογική Αντίδραση):
- Αντίδραση: Νιώθει αηδία και έκπληξη βλέποντας τη σκηνή με το αίμα.
- Σκέψεις: “Αυτή η σκηνή είναι πολύ γραφική, αλλά είναι απλώς μια ταινία.”
- Συμπεριφορά: Μπορεί να κλείσει τα μάτια της στιγμιαία ή να κοιτάξει αλλού, αλλά συνεχίζει να παρακολουθεί την ταινία.
- Διάρκεια: Μετά το τέλος της σκηνής, η ένταση υποχωρεί και παραμένει αφοσιωμένη στην ταινία.
Συμπέρασμα: Η αντίδραση της Μαρίας είναι φυσιολογική και προσαρμοστική, καθώς ο εγκέφαλός της αναγνωρίζει ότι η σκηνή είναι φανταστική και δεν την επηρεάζει μακροπρόθεσμα.
Ο Γιώργος (Παθολογική Αντίδραση – PTSD):
- Ιστορικό: Ο Γιώργος είναι βετεράνος πολέμου που έχει βιώσει βίαια επεισόδια και έχει διαγνωστεί με Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD).
- Αντίδραση: Η σκηνή με το αίμα στην ταινία πυροδοτεί μια έντονη αναδρομή (flashback) στο τραυματικό περιστατικό που βίωσε.
- Σκέψεις: “Είμαι ξανά στον πόλεμο! Κινδυνεύω!” Ο εγκέφαλός του δεν αναγνωρίζει ότι παρακολουθεί μια ταινία.
- Συμπεριφορά: Μπορεί να παγώσει, να σηκωθεί πανικόβλητος, να φωνάξει ή να προσπαθήσει να φύγει από την αίθουσα. Ενδέχεται να πέσει στο έδαφος και να προσπαθήσει να προστατευθεί, σαν να βρισκόταν ξανά σε εμπόλεμη ζώνη.
- Συμπτώματα: Ταχυκαρδία, έντονος ιδρώτας, τρόμος, δυσκολία στην αναπνοή και πλήρης συναισθηματική κατάρρευση.
Συμπέρασμα: Η αντίδραση του Γιώργου είναι παθολογική, καθώς το μυαλό του αναβιώνει το τραύμα σαν να συνέβαινε στην πραγματικότητα. Χρειάζεται ψυχοθεραπεία με γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) ή θεραπεία έκθεσης (Exposure Therapy) για να μειώσει την ευαισθησία του σε τέτοια ερεθίσματα.
Κεντρική Διαφορά:
- Μαρία (Φυσιολογική Έκπληξη/Αηδία): Η αντίδρασή της είναι συγκυριακή και διαχειρίσιμη, καθώς καταλαβαίνει ότι η ταινία είναι μη πραγματική.
- Γιώργος (Παθολογική Αντίδραση – PTSD): Η αντίδρασή του είναι έντονη, δυσλειτουργική και παρατεταμένη, καθώς ο εγκέφαλός του αποτυγχάνει να ξεχωρίσει την ταινία από την τραυματική του εμπειρία, επηρεάζοντας τη ζωή του σοβαρά.
Ας δούμε ένα παράδειγμα με τον Νίκο, ο οποίος έχει βιώσει ενδοοικογενειακή βία ως παιδί και προσπαθεί να παρακολουθήσει την ταινία του Μελ Γκίμπσον Braveheart, η οποία περιλαμβάνει σκηνές βίας.
Συμβάν:
Ο Νίκος, ενήλικος πλέον, αποφασίζει να δει την ταινία Braveheart μαζί με φίλους, μη γνωρίζοντας ότι οι σκηνές βίας μπορεί να τον επηρεάσουν.
Αντίδραση του Νίκου (Παθολογική Αντίδραση – PTSD):
- Ιστορικό: Ως παιδί, ο Νίκος ήταν μάρτυρας συχνών επεισοδίων σωματικής βίας στο σπίτι του. Αυτές οι εμπειρίες έχουν αφήσει βαθιά ψυχολογικά τραύματα, αν και δεν το αναγνωρίζει πάντα συνειδητά.
- Κατά τη διάρκεια της ταινίας: Όταν ξεκινά μια έντονη σκηνή μάχης με αίμα και φωνές, η μνήμη του ενεργοποιείται ασυνείδητα.
- Σκέψεις: Το μυαλό του δεν μπορεί να διαχωρίσει την ταινία από τις προσωπικές του αναμνήσεις. Χωρίς να το καταλάβει, ξαναζεί τη βία που έζησε στο παρελθόν.
- Συμπεριφορά: Νιώθει έντονη ναυτία, ζαλάδα και τάση για εμετό, τα οποία είναι σωματικές αντιδράσεις στον ακραίο ψυχολογικό στρες. Σηκώνεται απότομα και τρέχει στο μπάνιο, όπου κάνει εμετό λόγω της έντασης των συναισθημάτων του.
- Συμπτώματα: Ιδρώτας, τρόμος, ταχυκαρδία, δυσκολία στην αναπνοή και σφίξιμο στο στήθος. Όταν επιστρέφει, αισθάνεται αποπροσανατολισμένος και αδύναμος, ανίκανος να συνεχίσει την ταινία.
Ψυχολογική Εξήγηση:
- Flashback: Η σκηνή της ταινίας ενεργοποιεί ένα υποσυνείδητο flashback, όπου ο Νίκος αισθάνεται σαν να βρίσκεται ξανά στο σπίτι του, βιώνοντας τη βία του παρελθόντος.
- Σωματική Αντίδραση: Ο εγκέφαλος του Νίκου, μέσα από το μηχανισμό της αυτόνομης αντίδρασης του στρες (“μάχη ή φυγή”), ενεργοποιεί το νευρικό του σύστημα, προκαλώντας έμετο, που αποτελεί συχνό σωματικό σύμπτωμα έντονου στρες ή πανικού.
Αντίδραση Φίλων του:
Οι φίλοι του μπορεί να νομίσουν ότι ο Νίκος είναι απλά “ευαίσθητος” ή “δεν αντέχει το αίμα”. Στην πραγματικότητα, η αντίδρασή του είναι μια ψυχολογική αντίδραση σε τραύμα που απαιτεί θεραπευτική παρέμβαση. Μια κατάλληλη ψυχοθεραπεία, όπως η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) ή η EMDR (Απευαισθητοποίηση και Επανακατεργασία μέσω Κινήσεων των Ματιών), θα μπορούσε να βοηθήσει τον Νίκο να επεξεργαστεί το τραύμα του και να μειώσει αυτές τις ακούσιες αντιδράσεις.
Συμπέρασμα:
Ο Νίκος δεν βιώνει την ταινία ως ταινία, αλλά ως μια επικίνδυνη, αληθινή απειλή, επειδή οι σκηνές βίας ενεργοποιούν τις τραυματικές του μνήμες. Η έντονη σωματική του αντίδραση είναι αποτέλεσμα υποσυνείδητης ανάκλησης του τραύματος. Χωρίς ψυχοθεραπεία, τέτοιες αντιδράσεις μπορεί να συνεχιστούν σε καταστάσεις που φαίνονται αθώες για άλλους αλλά είναι επώδυνες για εκείνον.
Η διαφορά μεταξύ στρες και αγχώδους διαταραχής σχετίζεται με τη διάρκεια, την ένταση και την επίδραση στη λειτουργικότητα του ατόμου.